Một số giải pháp phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam

Những năm gần đây, thương mại điện tử đã không còn là khái niệm xa lạ trong xã hội. Có thể coi năm 2020, đại dịch COVID-19 đã mang đến nhiều biến động đối với nền kinh tế và sự tăng trưởng bứt phá của thương mại điện tử đã góp phần đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường tiềm năng nhất khu vực. Tuy nhiên, song hành với những cơ hội phát triển thì Việt Nam cũng gặp không ít những thách thức trong việc xây dựng thị trường thương mại điện tử lành mạnh, bền vững.

SỰ PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM

ThS. Lê Thị Trang

          Để tạo môi trường hành lang pháp lý cho thị trường thương mại điện tử phát triển, trong những năm qua, Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách, như: Nghị định số 52/2013/NĐ-CP, ngày 16/5/2013 của Chính phủ về thương mại điện tử; Nghị định số 124/2015/NĐ-CP, ngày 19/11/2015 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 185/2013/NĐ-CP, ngày 15/11/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Quyết định số 689/QĐ-TTg, ngày 11/05/2014 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2014-2020... Ngoài ra, từ năm 2005 đến nay, Việt Nam đã có các chính sách lâu dài và nhất quán nhằm phát triển thương mại điện tử với các kế hoạch tổng thể cho từng giai đoạn 5 năm, mà gần đây nhất là Quyết định số 645/QĐ-TTg, ngày 15/5/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025. Đây được coi là văn bản chính sách quan trọng với những giải pháp toàn diện và nguồn lực cụ thể làm cơ sở cho thị trường thương mại điện tử phát triển trong giai đoạn 5 năm tới.

          Kể từ khi Nghị định số 52/2013/NĐ-CP được Chính phủ ban hành, Bộ Công Thương đã ban hành theo thẩm quyền nhiều văn bản quy phạm pháp luật để quy định chi tiết theo yêu cầu của Nghị định; hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm hành chính; trình Thủ tướng Chính phủ ban hành nhiều cơ chế, chính sách, chương trình nhằm thúc đẩy sự tăng trưởng, phát triển lĩnh vực thương mại điện tử trên phạm vi toàn quốc. Bên cạnh những quy định mới về chủ thể và cơ chế quản lý hoạt động thương mại điện tử, thì quy định về hoạt động thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài cũng được đề ra để giải quyết những vướng mắc, bất cập. Cụ thể là việc bổ sung quy định chủ thể của hoạt động thương mại điện tử, thu gọn đối tượng ứng dụng thương mại điện tử phải thực hiện thủ tục hành chính; công khai thông tin hàng hóa, người mua trên sàn thương mại điện tử, minh bạch hóa thông tin cho người tiêu dùng, phòng chống gian lận thương mại; quy định rõ hoạt động thương mại điện tử trên mạng xã hội, mạng xã hội được tổ chức hoạt động tương tự như một hình thức thương mại điện tử truyền thống; sửa đổi quy định về cách thức hiện diện của thương nhân, tổ chức nước ngoài hoạt động thương mại điện tử trên lãnh thổ Việt Nam.

          Nhờ đó, hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam ngày càng phát triển. Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công Thương, thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng ấn tượng trong năm 2020 với mức tăng 18%, quy mô thị trường 11,8 tỷ USD, ước tính chiếm 5,5% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Việt Nam cũng là nước duy nhất ở Đông Nam Á có tăng trưởng thương mại điện tử ở mức hai con số (N. Bình, 2021). Thậm chí, COVID-19 là cú huých đáng kể với thương mại điện tử, khiến nhiều doanh nghiệp trước đây chưa từng bán trực tuyến nay bán trực tuyến, nhiều người chưa bao giờ mua hàng trực tuyến nay mua hàng trực tuyến.

          Hiện nay, lượng khách hàng truy cập các sàn trung bình khoảng 3,5 triệu lượt khách/ngày, tăng hơn 150% so với kỳ trước. Các phân tích của GlobalData’s E-Commerce Analytics cho thấy, với tốc độ tăng trưởng xấp xỉ 18% như hiện tại, dự kiến vào năm 2024, quy mô thị trường có thể đạt 26,1 tỷ USD (N. Bình, 2021).

          Theo Báo cáo Thương mại điện tử Đông Nam Á 2020 của Google, Temasek và Bain&Company, trong các hoạt động thương mại điện tử của Việt Nam năm 2020, lĩnh vực bán lẻ hàng hoá trực tuyến tăng 46%, gọi xe và đồ ăn công nghệ tăng 34%, tiếp thị, giải trí và trò chơi trực tuyến tăng 18%, riêng lĩnh vực du lịch trực tuyến giảm 28%. Báo cáo này cũng dự đoán tốc độ tăng trưởng trung bình giai đoạn 2020-2025 là 29% và tới năm 2025 quy mô thương mại điện tử nước ta đạt 52 tỷ USD.

          Xu thế hiện nay, các doanh nghiệp ngày càng quan tâm tới nền tảng mạng xã hội để hỗ trợ kinh doanh nhiều hơn, điều này thể hiện qua tỷ lệ doanh nghiệp có bán hàng trên các mạng xã hội đều có chiều hướng tăng dần. Tương tự như các nền tảng mạng xã hội, xu hướng quay trở lại của các sàn thương mại điện tử thời gian gần đây ngày càng thể hiện rõ rệt hơn. Khảo sát của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam cho thấy, năm 2020, có tới 22% doanh nghiệp tham gia sàn giao dịch thương mại điện tử, tăng 5% so với năm 2019 (Hình 1). Đặc biệt, trong số các doanh nghiệp tham gia sàn thương mại điện tử, thì có tới 23% cho biết, họ tham gia sau khi dịch Covid-19 khởi phát.

 

 

Hình 1: Tỷ lệ doanh nghiệp tham gia sàn thương mại điện tử qua các năm

Chart, waterfall chart

Description automatically generated

Nguồn: Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2021)

NHỮNG HẠN CHẾ VÀ NGUYÊN NHÂN

          Bên cạnh những kết quả đáng ghi nhận, thì hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam vẫn còn một số hạn chế nhất định. Cụ thể là, quy mô phát triển thương mại điện tử giữa các địa phương chưa đồng đều, được thể hiện rõ nét qua Chỉ số Thương mại điện tử năm 2021. Điểm số trung bình của Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh vượt xa điểm số trung bình của nhóm năm địa phương tiếp theo. Cụ thể, TP. Hồ Chí Minh dẫn đầu xếp hạng Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam năm 2021 với 67,6 điểm. Đứng thứ hai là Hà Nội với 55,7 điểm. Đứng thứ ba trong bảng xếp hạng là Đà Nẵng với 19,0 điểm - khoảng cách rất xa so với hai địa phương dẫn đầu. Hơn nữa, điểm trung bình của Chỉ số Thương mại điện tử năm 2021 là 8,5 điểm, phản ảnh khoảng cách rất lớn giữa hai đầu tàu là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh với 61 tỉnh thành khác. Các địa phương có xếp hạng Chỉ số Thương mại điện tử thấp nhất hoặc không được đưa vào danh sách xếp hạng đều là những tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa hoặc có nhiều đồng bào dân tộc ít người. Điều này cho thấy, các địa phương chưa khai thác được những cơ hội do thương mại điện tử mang lại, đồng thời các doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến chậm mở rộng quy mô kinh doanh và tăng trưởng bền vững.

          Bên cạnh đó, việc sử dụng tiền mặt trong các giao dịch thương mại điện tử vẫn còn khá phổ biến. Sự quản lý trên phương diện tài chính tiền tệ còn chưa thực sự đầy đủ, chưa nhất quán, đặc biệt là trong giao dịch thanh toán điện tử xuyên biên giới còn nhiều bất cập. Thách thức cạnh tranh giữa các sàn thương mại điện tử trong nước với sàn thương mại điện tử nước ngoài ngày càng tăng. Hơn nữa, niềm tin của người tiêu dùng với các giao dịch trực tuyến chưa cao. Những thách thức về an toàn, an ninh mạng và bảo mật cá nhân trong các giao dịch thương mại điện tử khiến người dân còn e ngại về tính tiện dụng và độ bảo mật của phương thức thanh toán này. Hoạt động vận tải giao nhận hàng hóa cũng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của thương mại điện tử ở Việt Nam.

          Đặc biệt, nhân lực hiểu rõ và tham gia vận hành hệ thống thương mại điện tử còn thiếu. Trong vòng 3 năm trở lại đây, xu hướng doanh nghiệp gặp khó khăn khi tuyển dụng lao động có kỹ năng về thương mại điện tử và công nghệ thông tin ngày càng tăng (Hình 2). Theo khảo sát của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2021), kỹ năng quản trị website và sàn giao dịch thương mại điện tử được doanh nghiệp quan tâm nhiều nhất trong những năm gần đây, nhưng 46% doanh nghiệp cho biết họ gặp khó khăn khi cần tuyển dụng lao động có kỹ năng này (Hình 3).

Hình 2: Tỷ lệ doanh nghiệp gặp khó khăn khi tuyển dụng lao động có kỹ năng về thương mại điện tử và công nghệ thông tin

Chart, bar chart

Description automatically generated

Nguồn: Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2021)

Hình 3: Tỷ lệ doanh nghiệp gặp khó khăn khi tuyển dụng lao động cho các nhóm kỹ năng

Nguồn: Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2021)

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

          Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025 đặt mục tiêu đến năm 2025 đưa thương mại điện tử trở thành một trong các lĩnh vực tiên phong của nền kinh tế số, nơi các công nghệ tiên tiến của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư được ứng dụng rộng rãi để tăng hiệu quả của chu trình kinh doanh, góp phần hiện đại hóa hệ thống phân phối, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, đẩy mạnh phát triển thị trường trong nước và xuất khẩu. Kế hoạch cũng đưa ra mục tiêu cụ thể đến năm 2025 có 55% dân số tham gia mua sắm trực tuyến, với giá trị mua hàng hóa và dịch vụ trực tuyến đạt trung bình 600 USD/người/năm; doanh số thương mại điện tử B2C (tính cho cả hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng trực tuyến) tăng 25%/năm, đạt 35 tỷ USD, chiếm 10% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước; thanh toán không dùng tiền mặt trong thương mại điện tử đạt 50%; 80% website thương mại điện tử có tích hợp chức năng đặt hàng trực tuyến; 40% doanh nghiệp tham gia hoạt động thương mại điện tử trên các ứng dụng di động; 1.000.000 lượt doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cán bộ quản lý nhà nước, sinh viên được tham gia các khóa đào tạo về kỹ năng ứng dụng thương mại điện tử …

          Để thúc đẩy phát triển thị trường thương mại điện tử, thực hiện mục tiêu Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025, thời gian tới cần tập trung thực hiện các giải pháp sau:

          Thứ nhất, rà soát, bổ sung, sửa đổi và ban hành mới các chính sách, văn bản quy phạm pháp luật theo hướng tạo điều kiện, khuyến khích, hỗ trợ các hoạt động ứng dụng thương mại điện tử và các mô hình kinh doanh mới trên nền tảng công nghệ số. Trong đó, chú trọng hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy về quản lý hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, bổ sung các quy định về quản lý hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới nhằm tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong thương mại điện tử. Hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về giải quyết tranh chấp và xử lý vi phạm trong thương mại điện tử.

          Bên cạnh đó, Nhà nước cần quản lý, thiết lập hạ tầng và tạo môi trường cho lĩnh vực thương mại điện tử phát triển, các chính sách quản lý được xây dựng trên cơ sở thực tiễn, nhằm tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng khi ứng dụng thương mại điện tử. Sớm hoàn thiện chính sách thuế đối với lĩnh vực thương mại điện tử, qua đó vừa tạo thuận lợi cho người nộp thuế, vừa đảm bảo ngăn ngừa, phòng chống được các hệ quả tiêu cực của thương mại điện tử.

          Thứ hai, hoàn thiện hạ tầng công nghệ thông tin. Việc hoàn thiện, đồng bộ và nâng cao hạ tầng công nghệ nói chung sẽ giúp bảo mật thông tin trên mạng được an toàn, bí mật và thuận lợi cho khách hàng. Hạ tầng công nghệ chính là những con đường cao tốc kết nối để cho các yếu tố phát triển của thương mại điện tử lưu thông. Việc thực hiện này đòi hỏi sự nỗ lực của các bộ, ngành và địa phương mới có thể tạo nên một hạ tầng hoàn thiện, đồng bộ cho phát triển thương mại điện tử trong tương lai.

          Để thương mại điện tử phát triển một bước cao hơn, việc thanh toán trực tuyến là yêu cầu tất yếu. Do đó, các ngân hàng, các trung gian thanh toán cần tiếp tục hoàn thiện hạ tầng thanh toán, đồng thời có những biện pháp cụ thể để từng bước thay đổi nhận thức và thói quen người tiêu dùng đối với việc thanh toán không dùng tiền mặt.

          Thứ ba, hoàn thiện hạ tầng logistics. Để đảm bảo cho thương mại điện tử phát triển, thì hạ tầng logistics nói chung và hạ tầng logistics cho thương mại điện tử cần được đầu tư hoàn thiện. Cần tăng cường năng lực các hệ thống hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ cho thương mại điện tử với việc cải thiện hạ tầng dịch vụ chuyển phát và logistics cho thương mại điện tử, ứng dụng các công nghệ mới trong hoạt động logistics; khuyến khích thí điểm và triển khai ứng dụng các phương tiện giao thông mới hỗ trợ việc vận chuyển, giao nhận hàng hóa trong thương mại điện tử; xây dựng hệ thống quản lý trực tuyến các dịch vụ vận chuyển, giao nhận và hoàn tất đơn hàng cho thương mại điện tử bao phủ tất cả các tỉnh, thành phố trên cả nước. Sự liên kết giữa thị trường và hạ tầng logistics sẽ giúp thông suốt các quy trình phân phối, xuất khẩu hàng hóa, tiết kiệm chi phí, thời gian và nâng cao năng lực cạnh tranh cho hàng hóa và cho doanh nghiệp Việt Nam.

          Thứ tư, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong lĩnh vực thương mại thương mại điện tử theo hướng chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của quá trình phát triển thương mại điện tử trong nước và hội nhập với thương mại quốc tế.

          Các địa phương cũng cần tuyên truyền, đào tạo kỹ năng thương mại điện tử cho người dân và doanh nghiệp nhằm nâng cao trình độ tham gia và khai thác các ứng dụng thương mại điện tử của doanh nghiệp, tăng cường khả năng nhận biết và ứng phó của người tiêu dùng với những hành vi tiêu cực trong thương mại điện tử.

          Thứ năm, xây dựng giải pháp bán hàng trực tuyến để hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa triển khai ứng dụng thương mại điện tử; xây dựng và duy trì sàn giao dịch thương mại điện tử nhằm quảng bá hình ảnh, thương hiệu của các doanh nghiệp Việt Nam.

          Bên cạnh đó, hỗ trợ, nâng cao năng lực cho doanh nghiệp tham gia các sàn giao dịch thương mại điện tử uy tín trong nước và thế giới; tiếp tục đưa ra các giải pháp để phát triển ứng dụng thương mại điện tử trên nền thiết bị di động và phát triển nội dung số cho thương mại điện tử.

          Mặt khác, xây dựng giải pháp ứng dụng phù hợp cho doanh nghiệp và tổ chức một số hoạt động kích cầu thương mại điện tử cho người tiêu dùng nhằm tăng doanh thu thương mại điện tử của Việt Nam.

          Thứ sáu, đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử hỗ trợ các ngành hàng xuất khẩu chủ lực, mở rộng tiêu thụ cho hàng hóa nội địa và thúc đẩy phát triển thương mại điện tử tại các địa phương. Trong đó, lựa chọn một số địa phương đại diện cho mỗi vùng kinh tế trọng điểm và triển khai các đề án hỗ trợ phát triển thương mại điện tử theo ngành hàng, từ đó tạo hiệu ứng lan tỏa ra các địa phương trên toàn quốc...

          Nhà nước cũng cần tập trung tháo gỡ khó khăn, xây dựng và thực hiện các chính sách để hỗ trợ hiệu quả cho các doanh nghiệp, các chủ thể tham gia vào chuỗi sản xuất và cung ứng hàng hóa, đặc biệt là hàng hóa nông sản để tăng cường kết nối giữa vùng sản xuất và thị trường tiêu thụ. Hình thành các chuỗi phân phối sản phẩm sản xuất tại Việt Nam bền vững; đẩy mạnh liên kết trong chuỗi cung ứng gắn với thực hiện tốt các quy định về chất lượng, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc; phát triển chuỗi cung ứng các sản phẩm thân thiện với môi trường, được dán nhãn sinh thái./.

Tài liệu tham khảo

1. Chính phủ (2013). Nghị định số 52/2013/NĐ-CP, ngày 16/5/2013 về thương mại điện tử

2. Thủ tướng Chính phủ (2014). Quyết định số 689/QĐ-TTg, ngày 11/05/2014 phê duyệt Chương trình phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2014-2020

3. Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 645/QĐ-TTg ngày 15/5/2020 phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025

4. Google, Temasek và Bain&Company (2020). Báo cáo Thương mại điện tử Đông Nam Á 2020

5. Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2021). Báo cáo Thương mại điện tử Việt Nam 2021

6. N.Bình (2021). Thương mại điện tử Việt Nam đạt 11,8 tỷ USD, tăng ấn tượng 18%, truy cập từ https://tuoitre.vn/thuong-mai-dien-tu-viet-nam-dat-11-8-ty-usd-tang-an-tuong-18-20210124163408234.htm

 


Bài viết khác